Işık kirliliği nedir?

Çocukluğum -özellikle yaz dönemlerinde- 400 kişinin yaşadığı bir köyde geçti, yaz akşamları genellikle dışarıda bulunurduk. Yine böyle bir akşamda, samanyolunu büyük annemin tanımıyla öğrenmiştim, “bak bu Nasradın’ın** saman yolu, Nasradın bu yolda saman taşıyormuş” diye tarif etmişti bana gökyüzündeki bir sürü yıldızın ışıdığı bu sihirli koridoru. Daha sonra Berkant’ın şarkısıyla romantik bir anlam taşıyacaktı bu sihirli ışık koridoru. Ne güzel hep görebiliyorduk samanyolunu köyde bulunduğum süreçte, ancak okul için şehre gittiğimde azalıyordu Nasradın’ın  samanyolundaki yıldızları.

Tabii çok sonradan öğrendim aslında yıldızların falan yok olduğu, azaldığı söz konusu değildi. Yanlış tasarlanmış, konumlanmış yapay ışıklar özellikle sokak aydınlatmaları ve dış aydınlatmalar mani oluyordu yıldızları görmemize, yıldızları görmek için karanlık bir gökyüzüne ihtiyacımız vardı. İşte tam bu durumu tanımlayan, yanlış aydınlatmaların saçtıkları ışıkla gökyüzünü aydınlatan, aynı zamanda enerji israfı yapan bu çevresel etkiye ışık kirliliği deniyor.

Aydınlatma paydaşlarının gözüyle anlatmak istersek, uzmanlık alanı yapı fiziği ve aydınlatma olan Prof. Dr. Şazi Sirel’in şu tanınımı sizlerle paylaşmak istiyorum.

“Yararlı akı, bir aydınlatma düzeninde, lambalardan, ya da ışıklıklardan (aydınlatma armatürlerinden) çıkan toplam ışık akısının, yararlı düzleme düşen bölümüdür. Yararlı düzlemin dışına giden ışık akısı, özellikle dış aydınlatmada, tümüyle kaybolmuş, boşa gitmiş, olur, enerjisinin o bölümü boşuna harcanmış olur.”

İşte tanımda anlatılan boşa giden bu ışık akısı (ışık enerjisi) gökyüzünde çevresel bir etki bırakır, bu olumsuz etkinin aydınlatmadaki adı ışık kirliliğidir.

Işık kirliliği, endüstrileşmenin, uygarlığın çok kalabalık topluluklar halinde yaşamamızın yan etkisidir. Işık kirliğine sebep olan kaynaklar; İç ve dış aydınlatmalar, reklam panoları, ofisler, fabrikalar, site ortak alan aydınlatmalar, sokak lambaları ve ışıklı spor alanları, gece çalışma alanlar vb. birçok aydınlatma uygulamalarıdır.

Fotoğraflarla Işık kirliliği >>>>>>

Bu aydınlatama uygulamalarının kendisi değil, aydınlatma uygulamalarındaki yanlış tasarımlar ışık kirliliğine sebep oluyor. Mesela gereksiz gece aydınlatmaları, yanlış ışık rengi seçimi, ışığı görmeyi hedeflediğimiz nesnelere doğru değil de başka alanlara veya gökyüzüne doğru gönderen, aşırı yüksek ışık seviyeleri, kontrol edileyen gece aydınlatmaları vb. konular ışık kirliliğini tetikliyor ve enerji israfına sebep oluyor.

Işık kirliliğinin etkileri

Dünyanın birkaç milyar yıl ile tanımlanan süreçte sadece, güneş, Ay, ve yıldızların ışıkları ile oluşmuş bir aydınlık ve karanlık ritmi var. Yapay ışık kaynaklarının bulunması ile yapılan aydınlatma uygulamaları ile bu hassas dengede değişimlerin yaşandığını söyleyebiliriz. Özellikle yerleşim birimlerinde, şehirlerde, metropollerde geceleri aydınlatma ihtiyaçları için kullanılan ışıklar doğanın bu karanlık – aydınlık dengesinde olumsuz etilediğini biliyoruz. Bu gözlemlenebilen olumsuz etkilerinin geceleri aydınlattığımız gökyüzü ile bağlantılı. Işık kirliliğinin sebep olduğu sadece yıldızları görememek değildir, başka olumsuz konu başlıkları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Artan enerji tüketimi
• Ekosistem ve kesintiye uğrayan yaban hayatı
• İnsan sağlığına etkileri
• Suç ve güvenliğe etkileri

Işık kirliliği her insanı etkiler ve ilgilendirir. Işık kirliliği ile ilgili endişeler dramatik bir biçimde artıyor, bilim insanları, çevreci gruplar, sivil toplum kuruluşları ve doğa dostu bireyler giderek artan bir hassasiyetle konuya eğiliyorlar. Işık kirliliği ile mücadelede önce aydınlatma tasarımcıları, aydınlatma paydaşları ve herbirimizin yapabileceği yerel ulusal ve global anamda yapabileceklerimiz var.

Işık kirliliği hakkında bilinçlenmek ve bu bilinci yayarak ilk adımları atmaya başlayabiliriz. Bireysel olarak yapabileceğimiz sonraki birkaç pratik adım şunlar olabilir:

• Daha fazla bilgi edinin ve konuyu paylaşın
• Sadece ihtiyaç duyulan alanları aydınlatın
• Doğru ışık açılarda ve doğrultuda armatürler kullanın
• Güvenlik için planlanan ışıkları sürekli değil, hareket ve ışık sensörleri ile kullanın
• Gece perdelerinizi iyi kapatın ki dışarıya ışık göndermeyin

Bu haritayı kullanarak dünyanın ve bulunduğunuz bölgede ışık kirliliği durumunu görebilisiniz.   http://www.globeatnight.org/map/?2016

Geceleri en çok aydınlatılan alanları NASA’nın bu haritasında görebilirsiniz. http://www.blue-marble.de/nightlights/2012

**Nasrettin Hoca